گیلان. نخستین نشریه گیلان با نام خیرالکلام ، به مدیریت شیخ‌ابوالقاسم افصح‌المتکلمین، در ربیع‌الا´خر 1325 انتشار یافت. گفته شده‌است که نخستین نشریه گیلان، مجله هامائینک (جامعه) بود که در 1297 یا 1298 به ارمنی و فارسی منتشر شد، ولی هیچ اطلاع موثقی از آن در دست نیست و بنابراین، خیرالکلام اولین نشریه گیلان محسوب می‌شود.
این روزنامه، پس از چند شماره، به سبب حمایت از مشروطیت، به دستور حاکم گیلان توقیف شد و با عزیمت افصح‌المتکلمین به تهران، چند شماره از آن در تهران انتشار یافت (فخرائی، ص 266ـ267؛ صدر هاشمی، ج 2، ص 260ـ261؛ نوزاد، ص 9).
در همان سال(1325) هفت روزنامه در رشت، دو روزنامه در لاهیجان و یک روزنامه در بندر انزلی تأسیس شد. تا پایان دوره قاجار، حدود هفتاد نشریه در گیلان انتشار یافت، از جمله گیلان، نوع‌بشر، راه‌خیال، صدای رشت، ساحل نجات، بدر منیر، و موبد ( رجوع کنید به: نوزاد، ص 55، 75، 87 - 88، 94، 109، 240). چند نشریه طنز نیز در این مدت در رشت به چاپ رسید که مشهورترین آنها نسیم شمال بود ( رجوع کنید به: بخش جراید طنز).
از مهم‌ترین نشریات گیلان، جنگل بود که در 1335 مجاهدان جنگل در کسما، آن را منتشر کردند. این نشریه آرا و افکار آزادی‌خواهان جنگل را منعکس می‌کرد ( رجوع کنید به: جنگل * ، نهضت). در این دوره نشریات چپ در گیلان فعالیت چشمگیری داشتند. جرایدی چون کامونیست، ایران سرخ، فریاد جوانان و انقلاب سرخ ، که در 1338 منتشر شدند، ناشر افکار کمونیستی بودند (همان، ص 121، 125).
در دوره پهلوی اول، حدود چهارده نشریه جدید انتشار یافت که از آن جمله چهار مجله بلدیه، فروغ، نامه نسوان شرق ، و پیک سعادت نسوان بود؛ دو نشریه اخیر را زنان منتشر می‌کردند.
از نشریات معروف این دوره، ایران کبیر بود که از جراید اقلیتهای دینی به شمار می‌رفت (رجوع کنید به: بخش جراید اقلیتهای دینی). بسیاری از این نشریات پس از چند شماره تعطیل شد و از هشتاد نشریه فعال در این دوره، فقط سه نشریه به کار خود ادامه داد (همان، ص 11).
پس از شهریور 1320، روزنامه‌نگاری در گیلان رشد چشمگیری داشت و بالغ بر هفتاد عنوان جدید، بیشتر در 1330 ش در رشت، به چاپ رسید. در این دوره در تالش و فومن و رودسر نیز فعالیت روزنامه‌نگاری، با چاپ روزنامه‌هایی چون فریاد فومن (فومن)، ران‌کوه (رودسر) و ستاره سهیل (تالش)، آغاز شد.
به جز دو نشریه طنز ( فرید ، شیطان )، بیشتر نشریات این دوره سیاسی ـ اجتماعی بودند، شامل چند نشریه وابسته به حزب توده چون دیلم، گیلان ما، تازیانه، و بندر .
پس از کودتای 28 مرداد 1332 تا انقلاب اسلامی فقط هفت نشریه فعالیت داشتند، که پس از انقلاب تعطیل شدند. از آغاز روزنامه‌نگاری در گیلان تا 1357 ش، در مجموع، 155 نشریه به چاپ رسید. در فاصله سالهای 1357 ش تا 1379 ش، حدود 51 نشریه جدید انتشار یافت که برخی از آنها وبسته نهادهای دولتید: همان، ص 208، 212، 248ـ249، 255، 262، 329، 332، و جاهای دیگر؛ سهیل نقشی، ص 99ـ197).
یاداشت
با توجه به سطح تحصیلات در گیلان چه در حال و چه در گذشته مطالعه رسانه های نوشتاری و در کنار خواندن کتابهای قدیم و جدید که جزء لا ینفک فرهنگ ما شده، گیلان از رشد چشمگیری در زمینه سرانه مطاله برخوردار است.
هر کسی با اندک نشانه ای این واقعیت را در گیلان می تواند ببیند اما چرا گیلان با این همه پشتوانه فکری و علمی در استان باید رشد بیکاری ان بالا باشد سوالی است که باید از مسولین پرسید، یا اینکه با این جوانان تحصیل کرده و با سواد از لحاظ اقتصادی و داشتن شرکتهای صنعتی و پشتیبانی در مضیقه باشند جای شگفتی است که اقایان نمایندگان و مسولین در گیلان با این همه سرمایه چرا نمی توانند استان سرسبز ما را هم از لحاظ گردشگری(با داشتن همه لوازم و امکانات طبیعی) به یک قطب بی بدیل تبدیل کنند و با سرمایه گذاری درست اندک زمینهای کشاورزی مانده ما را نگهدارند تا انها نیز بدل به خرابه یا لم یزرع نشود بسیار جای تاسف دارد.
گیلان پتانسیل داشتن بهترین صنایع کشور را داراست کافیست اندکی همت به خرج دهیم ما در گیلان منابع طبیعی سوخت، بهترین منابع زمینی نفت گاز،بهترین منطقه گردشگری،بهترین محصول برنج،بهترین کشت چای،بهترین خاک جهت کشت مرکبات،بهترین فضا برای پرورش طیور،و.......دارا هستیم اما هنوز اندر خم یک کوجه ایم.
به امید روزی که نسل اگاه وتحصیلکرده ما از این همه سختی و بی برنامگی نجات پیدا کنند و سکان اقتصادی وکشاورزی وفرهنگی و سیاسی و ورزشی را به دست بگیرند تا به اتفاق یکدیگر استان را به یک قطب فراگیر در همه زمینها کاری مبدل کنیم